Έλκος στομάχου (Γαστρικό έλκος)

Το έλκος στομάχου συνήθως προκαλείται από τη λοίμωξη του βακτηρίου (μικρόβιο) που ονομάζεται ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού. Η χορήγηση κατασταλτικής φαρμακευτικής αγωγής οξέων για χρονικό διάστημα 4-8 εβδομάδων, μπορεί να επιφέρει θεραπεία του έλκους. Επιπλέον, η χορήγηση αντιβιοτικών για μια εβδομάδα ταυτόχρονα με τα κατασταλτικά φάρμακα των οξέων θεραπεύουν το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού, γεγονός που εμποδίζει την επανεμφάνιση του έλκους. Τα ντιφλεγμονώδη φάρμακα που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία διαφόρων παθήσεων, όπως για παράδειγμα την αρθρίτιδα, ενδέχεται να προξενήσουν έλκος στομάχου. Σε περίπτωση που τα αντιφλεγμονώδη είναι απαραίτητα, κατά πάσα πιθανότητα θα χρειαστεί η μακροπρόθεσμη χορήγηση κατασταλτικών των οξέων.

Το έντερο και η πέψη

Οι τροφές διέρχονται από τον οισοφάγο και καταλήγουν στο στόμαχο και εκεί παράγονται οξέα, τα οποία, παρότι δεν είναι απαραίτητα, βοηθούν στην πέψη. Οι τροφές αναμειγνύονται και στη συνέχεια περνούν στο δωδεκαδάκτυλο (το πρώτο μέρος του λεπτού εντέρου), όπου εκεί, καθώς και στο υπόλοιπο μέρος του λεπτού εντέρου, οι τροφές αναμειγνύονται με τα ένζυμα (χημικές ουσίες). Τα ένζυμα προέρχονται από το πάγκρεας και τα επιθηλιακά κύτταρα του εντέρου και διασπούν (πέψη) τις τροφές που απορροφώνται έτσι από τον οργανισμό.

Διευκρίνιση όρων

Η φλεγμονή πεπτικού συστήματος αφορά τη φλεγμονή που προκαλείται από την υπερέκκριση γαστρικού οξέος και μπορεί να παρουσιαστεί στο στόμαχο, στο δωδεκαδάκτυλο (κατά τη ροή των οξέων με τις τροφές) ή στο κατώτερο τμήμα του οισοφάγου (σε περίπτωση που τα οξέα ανεβαίνουν και προκαλούν οισοφαγική παλινδρόμηση). Πεπτικό έλκος ονομάζεται το έλκος που προκαλείται από τα γαστρικά οξέα. Ο όρος έλκος περιγράφει την ολοκληρωτική φθορά του εσωτερικού τοιχώματος του εντέρου και την έκθεση των υποκείμενων ιστών. Αν μπορούσαμε να παρατηρήσουμε το εσωτερικό του εντέρου, θα παρομοιάζαμε το έλκος με ένα μικρό, ερυθρό κρατήρα στο εσωτερικό τοίχωμά του. Έλκος στομάχου ονομάζεται ένα είδος του πεπτικού έλκους, ενίοτε δε ονομάζεται και γαστρικό έλκος (ο πιο κοινός τύπος του πεπτικού έλκους είναι το δωδεκαδακτυλικό έλκος).

Πως προκαλούνται τα έλκη στομάχου;

Ο στόμαχος, υπό φυσιολογικές συνθήκες, παράγει οξέα που συμβάλλουν στην πέψη των τροφών και επιπλέον εξουδετερώνουν τα βακτήρια. Τα οξέα αυτά είναι διαβρωτικά και έτσι ορισμένα κύτταρα της εσωτερικής επιφάνειας του στομάχου και του δωδεκαδακτύλου παράγουν ένα φυσικό φράγμα βλέννας, προκειμένου να προστατευθούν. Η ποσότητα των οξέων που παράγονται και το αμυντικό φράγμα της βλέννας βρίσκονται συνήθως σε ισορροπία. Ωστόσο, σε περίπτωση που μεταβληθεί η ισορροπία αυτή και επιτραπεί στα οξέα να βλάψουν το εσωτερικό τοίχωμα του στομάχου ή του δωδεκαδακτύλου, ενδεχομένως να αναπτυχθεί ένα έλκος. Αιτίες που το προκαλούν είναι:

Λοίμωξη από το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού

Η λοίμωξη από το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού (H. pylori) αποτελεί την αιτία για περίπου 8 στα 10 έλκη στομάχου. Για παράδειγμα, στο Ηνωμένο Βασίλειο, περισσότεροι από το ένα τέταρτο του πληθυσμού μολύνθηκαν από το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού σε κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Η λοίμωξη χρήζει θεραπείας, διότι σε αντίθετη περίπτωση ενδέχεται να παραμένει στον οργανισμό για το υπόλοιπο της ζωής του ατόμου. Ωστόσο, αρκετές φορές μπορεί να μην προκαλέσει κανένα πρόβλημα στα άτομα που την ανέπτυξαν και ένας σημαντικός αριθμός βακτηρίων να παραμένουν στο εσωτερικό τοίχωμα του στομάχου και του δωδεκαδακτύλου χωρίς να αποτελούν την παραμικρή απειλή. Όμως, το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού μπορεί να προκαλέσει λοίμωξη στο εσωτερικό τοίχωμα του στομάχου και του δωδεκαδακτύλου και αυτό να οδηγήσει στη διακοπή του αμυντικού βλεννογόνου φράγματος (σε ορισμένες περιπτώσεις η ποσότητα των οξέων αυξάνεται) και στην ανάπτυξη φλεγμονής ή έλκους λόγω των οξέων.

Αντιφλεγμονώδη φάρμακα – συμπεριλαμβανομένης και της ασπιρίνης

Τα αντιφλεγμονώδη φάρμακα, τα οποία ονομάζονται κάποιες φορές και μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη (ΜΣΑΦ), διατίθενται σε διάφορους τύπους και από διάφορες εταιρείες, όπως για παράδειγμα η ασπιρίνη, η ιβουπροφαίνη, η δικλοφενάκη κ.λπ. Τα αντιφλεγμονώδη χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση διαφόρων παθήσεων, όπως για παράδειγμα την αρθρίτιδα, τους μυϊκούς πόνους κ.λπ., αλλά και για την προστασία έναντι του σχηματισμού θρόμβων. Ωστόσο, τα φάρμακα αυτά ενδέχεται να επηρεάσουν το φράγμα της βλεννογόνου στο στομάχι και τα οξέα που διαπερνούν να προκαλέσουν έλκος. Υπολογίζεται ότι 2 στα 10 έλκη στομάχου οφείλονται στη χορήγηση αντιφλεγμονωδών φαρμάκων.

Άλλες αιτίες και παράγοντες

Οι περαιτέρω αιτίες είναι σπάνιες, όπως για παράδειγμα ορισμένες ιογενείς λοιμώξεις που μπορεί να προκαλέσουν έλκος στομάχου. Η νόσος του Crohn μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία έλκους στομάχου, αλλά και επιπλέον παθήσεων του εντέρου. Επίσης, ο καρκίνος του στομάχου ενδέχεται στην αρχή να συγχέεται με έλκος. Βέβαια, ο καρκίνος στομάχου είναι σπάνιος, αλλά θα πρέπει να αποκλείεται σε περίπτωση που έχει διαγνωσθεί έλκος στομάχου.

Ποια είναι τα συμπτώματα του έλκους στομάχου;

Ο πόνος στην άνω κοιλιακή χώρα, ακριβώς κάτω από το στέρνο αποτελεί το πιο κοινό σύμπτωμα, το οποίο μάλιστα εμφανίζεται περιοδικά. Σε περίπτωση χορήγησης αντιόξινων φαρμάκων, τα συμπτώματα πιθανόν να βελτιωθούν, ωστόσο η κατανάλωση τροφών επιδεινώνει τον πόνο και ενδέχεται τα άτομα να διακόπτουν ακόμη και τον ύπνο τους. Επιπλέον συμπτώματα είναι: μετεωρισμός, ερυγές και ναυτία. Τα άτομα που πάσχουν από έλκος στομάχου μπορεί επίσης να έχουν την αίσθηση της υπερβολικής πληρότητας μετά την ολοκλήρωση των γευμάτων τους. Σε ορισμένες περιπτώσεις ενδέχεται να παρουσιαστούν σοβαρές επιπλοκές, όπως για παράδειγμα:
Αιμορραγία έλκους, η οποία είναι δυνατό να διακυμαίνεται από ελάχιστες ποσότητες αίματος έως έντονη αιμορραγία, απειλητική για την ίδια τη ζωή. Η διάτρηση στομάχου συμβαίνει όταν το έλκος προχωρά σε βάθος και καταστρέφει (διατρυπά) το τοίχωμα του στομάχου, με αποτέλεσμα η οπή που δημιουργείται να επιτρέπει την έξοδο των τροφών και των γαστρικών υγρών στην κοιλιακή κοιλότητα. Ο πόνος που προξενείται είναι πολύ οξύς και θεωρείται επείγον ιατρικό περιστατικό.

Ποιες εξετάσεις μπορούν να γίνουν;

Η ενδοσκόπηση επιβεβαιώνει με ακρίβεια τη διάγνωση του έλκους στομάχου. Ο ιατρός έχει τη δυνατότητα να παρατηρήσει οποιαδήποτε λοίμωξη ή έλκος με τη χρήση ενός λεπτού και εύκαμπτου ενδοσκοπίου, το οποίο διερχόμενο του οισοφάγου καταλήγει στο στομάχι.

Η εξέταση για τη διάγνωση του ελικοβακτηριδίου του πυλωρού πραγματοποιείται σε περίπτωση που τα άτομα πάσχουν από έλκος στομάχου, διότι η ανίχνευση του μικροβίου εξηγεί συνήθως και τη δημιουργία του έλκους. Εν συντομία, το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού μπορεί να ανιχνευθεί με τη λήψη δειγμάτων κοπράνων, αναπνοής, αίματος ή βιοψίας κατά τη διάρκεια της ενδοσκόπησης.

Οι βιοψίες (μικρά δείγματα) λαμβάνονται από τον ιστό έσω και γύρω από το έλκος κατά τη διάρκεια της ενδοσκόπησης. Στη συνέχεια, τα δείγματα αποστέλλονται σε εξειδικευμένα εργαστήρια για να εξεταστούν με μικροσκόπιο και να ελεγχθεί το ενδεχόμενο καρκίνου (το οποίο στις περισσότερες περιπτώσεις αποκλείεται ως αιτία του έλκους).

Ποιες είναι οι θεραπείες του έλκους στομάχου;

Κατασταλτικά φάρμακα οξέων στομάχου
Η χορήγηση κατασταλτικών φαρμάκων οξέων στομάχου, τα οποία μειώνεουν σημαντικά τις ποσότητες οξέων που παράγει το στομάχι, θεωρείται συνήθως η πιο ενδεδειγμένη θεραπεία. Τα πιο διαδεδομένα φάρμακα είναι οι αναστολείς της αντλίας πρωτονίων (PPIs), τα οποία αποτελούν μια κατηγορία φαρμάκων που δρουν στα κύτταρα που καλύπτουν το στόμαχο για τη μείωση παραγωγής οξέων. Σε αυτά περιλαμβάνονται τα εξής: εσομεπραζόλη, λανσοπραζόλη, ομεπραζόλη, παντοπραζόλη και ραμπεπραζόλη, τα οποία διατίθενται από διάφορες εταιρείες. Σε ορισμένες περιπτώσεις χορηγούνται Η2 αναστολείς, φάρμακα μιας διαφορετικής κατηγορίας, τα οποία μολονότι δρουν με διαφορετικό τρόπο στα κύτταρα που καλύπτουν το στόμαχο, μειώνουν ομοίως την παραγωγή οξέων. Σε αυτά περιλαμβάνονται τα εξής: σιμετιδίνη, φαμοτιδίνη, νιζατιδίνη και ρανιτιδίνη, τα οποία διατίθενται από διάφορες εταιρείες. Η χορήγηση των συγκεκριμένων φαρμάκων μειώνει σημαντικάτις παραγόμενες ποσότητες οξέων και συνήθως το έλκος θεραπεύεται.

Σε περίπτωση που το έλκος προκαλείται από το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού Τα περισσότερα έλκη στομάχου προκαλούνται από λοίμωξη από το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού, γι’ αυτό και μεγάλο μέρος της θεραπείας επικεντρώνεται στη θεραπεία της λοίμωξης. Σε περίπτωση που η λοίμωξη δεν θεραπευθεί, το έλκος κατά πάσα πιθανότητα θα επανεμφανιστεί με τη διακοπή των κατασταλτικών φαρμάκων οξέος. Η θεραπεία του ελικοβακτηριδίου του πυλωρού απαιτεί τη χορήγηση δύοαντιβιοτικών και επιπροσθέτως τη χορήγηση κατασταλτικού φαρμάκου οξέων, το οποίο θα μειώσει την παραγωγή οξέων και θα επιτρέψει τη δράση των αντιβιοτικών. Η συνδυαστική αυτή φαρμακευτική αγωγή (γνωστή και ως «τριπλή θεραπεία») θα πρέπει να λαμβάνεται για το χρονικό διάστημα της μιας εβδομάδας, ενώ χαρακτηρίζεται για την αποτελεσματικότητά της αφού θεραπεύει 9 στα 10 περιστατικά. Σε περίπτωση που θεραπευθεί το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού, οι πιθανότητες επανεμφάνισης έλκους του στομάχου μειώνονται αισθητά. Ωστόσο, σε ένα μικρό ποσοστό περιστατικών, η λοίμωξη από ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού επιστρέφει σε κάποια μελλοντική χρονική στιγμή.

Σε περίπτωση που το έλκος προκαλείται από τη λήψη αντιφλεγμονωδών φαρμάκων
Η λήψη του αντιφλεγμονώδους φαρμάκου θα πρέπει να διακόπτεται, εάν αυτό είναι εφικτό, διότι με τον τρόπο αυτό θα επουλωθεί το έλκος. Επίσης, θα πρέπει να συνταγογραφείται ένα κατασταλτικό φάρμακο οξέων για αρκετές εβδομάδες, το οποίο θα μειώσει την παραγωγή των οξέων στο στόμαχο και θα επιτρέψει την επούλωση του έλκους. Ωστόσο, τα αντιφλεγμονώδη φάρμακα είναι απαραίτητα για τη βελτίωση των συμπτωμάτων της αρθρίτιδας ή άλλων επώδυνων παθήσεων, ενώ η ασπιρίνη είναι απαραίτητη για την αναστολή του σχηματισμού θρόμβων στο αίμα. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η ημερήσια χορήγηση κατασταλτικών φαρμάκων για τα οξέα επ’ αόριστον αποτελεί ιδανική λύση, προκειμένου να μειωθούν όχι μόνο οιπαραγόμενες ποσότητες οξέων στο στόμαχο, αλλά και οι πιθανότητες επανεμφάνισης του έλκους.

Θεραπεία για άλλες ασυνήθιστες αιτίες
Η θεραπεία εξαρτάται από την υποκείμενη αιτία.

Χειρουργική Επέμβαση
Η χειρουργική επέμβαση θεωρούνταν αναγκαία για τη θεραπεία του έλκους στομάχου κατά το παρελθόν, ιδιαίτερα πριν την αποκάλυψη ότι το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού ευθύνεται για τα περισσότερα έλκη στομάχου και τη διάθεση των σύγχρονων κατασταλτικών φαρμάκων για τα οξέα. Η χειρουργική επέμβαση κρίνεται πλέον απαραίτητη μόνο σε περίπτωση ανάπτυξης επιπλοκών του έλκους στομάχου, όπως για παράδειγμα αιμορραγίας ή διάτρησης.

Μετά τη θεραπευτική αγωγή
Συνήθως λίγες εβδομάδες μετά το πέρας της θεραπευτικής αγωγής προτείνεται η επανάληψη της ενδοσκόπησης, για δύο κυρίως λόγους: την επιβεβαίωση ότι το έλκος επουλώθηκε και την επαναβεβαίωση ότι το έλκος δεν οφειλόταν σε καρκίνο του στομάχου. Επίσης, σε περίπτωση που το έλκος οφείλεται στο ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού, συνίσταται συνήθως μια εξέταση για να επιβεβαιωθεί η αποθεραπεία του. Η εξέταση αυτή λαμβάνει χώρα τουλάχιστον τέσσερις εβδομάδες
μετά τη λήξη της χορηγηθείσας συνδυαστικής θεραπείας. Στις περισσότερες περιπτώσεις, το αποτέλεσμα της εξέτασης είναι αρνητικό, γεγονός που σημαίνει ότι η λοίμωξη θεραπεύθηκε. Ωστόσο, σε αντίθετη περίπτωση, θα πρέπει να επαναλαμβάνεται η συνδυαστική θεραπεία κατά προτίμηση με διαφορετικά αντιβιοτικά.

References
Dyspepsia – proven peptic ulcer, Clinical Knowledge Summaries (June 2008)
The management of dyspepsia in primary care, MeReC Briefing, No 32, 2006.
Shah R; Dyspepsia and Helicobacter pylori. BMJ. 2007 Jan 6;334(7583):41-3.
Dyspepsia: Managing dyspepsia in adults in primary care, NICE Clinical Guideline (2004)